Jakie mogą być konsekwencje stałego kontaktu z substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną, czyli związkami endokrynnie czynnymi? Aby zrozumieć, czym są te chemikalia i jak mogą wpływać na nasze zdrowie, zacznijmy od bliższego przyjrzenia się funkcji hormonów w naszym ciele.
Mali bohaterowie
Hormony to niewielkie, ale niezwykle ważne substancje, które regulują niemal wszystkie procesy zachodzące w naszym organizmie. Sprawiają, że codziennie zasypiamy i budzimy się ze snu, a także kontrolują m.in. nasze łaknienie, metabolizm, wzrost, wagę, nastrój i emocje. W ludzkim organizmie działa ponad 70 rodzajów hormonów, np. testosteron i estradiol – czyli hormony płciowe, adrenalina – odpowiedzialna za reakcje w sytuacji zagrożenia czy melatonina – która bierze udział w kontrolowaniu naszego rytmu dobowego. Niezwykle istotny jest fakt, że wspomniane związki są aktywne na bardzo niskim poziomie. Krótko mówiąc, hormony to maleńkie substancje, które choć występują w nieznacznych ilościach, mają wielką moc.
Aby lepiej zrozumieć funkcjonowanie układu hormonalnego, wyobraźmy go sobie jako firmę, w której mózg jest szefem, a hormony pracownikami. Wszyscy pracownicy należą do określonych działów, którymi w naszym przedsiębiorstwie są gruczoły dokrewne, czyli m.in. trzustka, tarczyca, jajniki i jądra. Mózg wysyła do gruczołów informacje, aby uwolniły więcej hormonów, gdy ich brakuje, lub wstrzymały ich produkcję, jeżeli jest ich wystarczająco dużo. Wszystkie działy są od siebie zależne – jeżeli jeden z gruczołów przestanie działać prawidłowo, najprawdopodobniej wpłynie to na inne. Dlatego tak istotne jest, aby układ hormonalny był wolny od substancji, które mogą naruszać jego kruchą równowagę.
Hormonalni oszuści
Każdy dział (gruczoł) daje swoim pracownikom (hormonom) dostęp do tajnych danych, aby mogli wykonywać odpowiednie działania w ludzkim ciele. Możemy powiedzieć, że hormony posiadają specjalną „przepustkę”, która otwiera drzwi – dzięki czemu mogą pracować. Problem polega na tym, że związki endokrynnie czynne mają strukturę bardzo podobną do hormonów i nasz organizm identyfikuje je jako substancje, które, tak jak naturalne hormony, posiadają wspomnianą przepustkę.
System bezpieczeństwa w naszym organizmie działa dobrze, ale ma też swoje wady i nie zawsze rozpoznaje zagrożenie. Jeżeli przypadkowo zjemy nieświeżą żywność, nasze ciało prędzej niż później da nam znać, że mamy zatrucie pokarmowe i musimy jak najszybciej pobiec do toalety. Niestety, w przypadku substancji zaburzających gospodarkę hormonalną nie jest to takie oczywiste, ponieważ nie powodują nudności, gorączki ani skurczów żołądka. Ich działanie nie jest natychmiastowe i może minąć wiele lat, zanim odkryjemy jego konsekwencje.
Jak substancje zaburzające gospodarkę hormonalną dostają się do organizmu?
Teraz, gdy już wiemy, czym są substancje endokrynnie czynne, przyjrzyjmy się bliżej, w jaki sposób mogą dostawać się do organizmu człowieka. Istnieją trzy główne drogi narażenia:
- Przez skórę – kiedy dana substancja zostaje nałożona na skórę lub wchodzi w kontakt z nią (np. przez ubranie), a następnie przenika przez skórę lub błony śluzowe (np. oka) do wnętrza organizmu i może zostać przetransportowana do innych części ciała.
- Wziewnie – oddychając, możemy wchłaniać niebezpieczne związki z powietrza. Mogą się one odkładać bezpośrednio w płucach lub przenikać do krwiobiegu, którym rozprowadzane są po organizmie.
- Niektóre niebezpieczne chemikalia dostają się do naszego organizmu z jedzeniem i piciem lub przez przypadkowe połknięcie. Przez układ trawienny trafiają do krwiobiegu i są rozprowadzane po całym ciele.
Jak substancje zaburzające gospodarkę hormonalną wpływają na zdrowie i samopoczucie?
Nie wszystkie substancje chemiczne zmieniają równowagę hormonalną w ten sam sposób. Część może naśladować działanie hormonów i oszukiwać organizm, aby reagował tak, jak dzieje się to, gdy hormony osiągają określony poziom. Niektóre związki zaburzające gospodarkę hormonalną mogą wywoływać nieprawidłowe reakcje organizmu, a inne blokować działanie hormonów na receptory i prowadzić do nadprodukcji lub niedostatecznej produkcji określonych hormonów.
Lista niekorzystnych dla zdrowia konsekwencji narażenia na te niebezpieczne substancje chemiczne jest długa. Cukrzyca i otyłość, zwiększone ryzyko nowotworów zależnych od hormonów, dysfunkcje tarczycy, zespół policystycznych jajników, zaburzenia płodności zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, astma, problemy neurorozwojowe, takie jak ADHD, a także wiele innych zostało powiązanych właśnie z ekspozycją na chemikalia, które wpływają na równowagę hormonalną.
Powinniśmy również pamiętać, że oddziaływanie związków chemicznych, które uwalniają się z produktów codziennego użytku, jest szczególnie niebezpieczne dla kobiet w ciąży, małych dzieci oraz osób starszych.
Jak unikać substancji zaburzających gospodarkę hormonalną?
W codziennym życiu prawie cały czas mamy kontakt z różnymi substancjami, które mogę być niebezpieczne dla zdrowia. Nie da się ich całkowicie uniknąć, jednak możemy minimalizować kontakt z nimi i w ten sposób osłabiać tzw. efekt koktajlu, tj. skutki interakcji różnych chemikaliów, o których połączonym działaniu niewiele wiadomo. Przede wszystkim rób dobrze przemyślane zakupy.
Uważnie czytaj etykiety i oznakowania produktów, naucz się rozpoznawać szkodliwe składniki i nie kupuj artykułów, które maję je w składzie. Korzystaj z narzędzi pomagających wybierać lepsze produkty – np. z aplikacji „
Pytaj o chemię”, dzięki której w łatwy sposób wyślesz do producenta pytanie o zawartość szkodliwych substancji. Stosuj produkty tylko zgodnie z instrukcjami bezpiecznego użytkowania. O ile to możliwe, umyj lub upierz nowe rzeczy przed użyciem.
O czym powinniśmy pamiętać?
Układ hormonalny, ze swoją skomplikowaną siecią gruczołów i hormonów, ma ogromny wpływ na większość procesów fizjologicznych i koordynuje harmonijne funkcjonowanie naszego organizmu. Substancje zaburzające gospodarkę hormonalną to egzogenne związki chemiczne, które zachowują się jak podstępni oszuści, manipulując delikatną równowagą naszego układu hormonalnego. Jesteśmy stale narażeni na ich działanie – każdego dnia, wszędzie, wszyscy. Substancje te stanowią znaczące zagrożenie dla zdrowia, zwiększając podatność na różne choroby i zaburzenia. Wspólnie możemy jednak coś w tym względzie zmienić, podnosząc świadomość i dokonując dobrych wyborów, dzięki którym zmniejszymy narażenie na te niebezpieczne chemikalia.
Chcesz wiedzieć więcej? Poniżej lista wybranych artykułów na temat działania hormonów i substancji endokrynnie czynnych:
Diamanti-Kandarakis, Evanthia et al. “Endocrine-disrupting chemicals: an Endocrine Society scientific statement.”
Endocrine reviews vol. 30,4 (2009): 293-342. doi:10.1210/er.2009-0002
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19502515/
Rutkowska, Aleksandra et al. “Polish Society of Endocrinology Position statement on endocrine disrupting chemicals (EDCs).”
Endokrynologia Polska vol. 66,3 (2015): 276-81. doi:10.5603/EP.2015.0035
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26136137/
Gore, A C et al. “EDC-2: The Endocrine Society’s Second Scientific Statement on Endocrine-Disrupting Chemicals.” Endocrine reviews vol. 36,6 (2015): E1-E150. doi:10.1210/er.2015-1010
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26544531/
Rutkowska, Aleksandra et al. “Changes in daily life reduce indoor exposure to selected endocrine disruptors in the home environment: a pilot intervention study.” Acta biochimica Polonica vol. 67,2 (2020): 273-276. doi:10.18388/abp.2020_5369
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32558529/
Yilmaz, Bayram et al. “Endocrine disrupting chemicals: exposure, effects on human health, mechanism of action, models for testing and strategies for prevention.” Reviews in endocrine & metabolic disorders vol. 21,1 (2020): 127-147. Doi:10.1007/s11154-019-09521-z
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31792807/
La Merrill, Michele A et al. “Consensus on the key characteristics of endocrine-disrupting chemicals as a basis for hazard identification.” Nature reviews. Endocrinology vol. 16,1 (2020): 45-57. doi:10.1038/s41574-019-0273-8
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31719706/
